Očuvanje i afirmacija vlaškog jezika zahtevaju usklađene napore institucija i lokalne zajednice, navode u Nacionalnom savetu Vlaha. Kroz obrazovanje, kulturne projekte i službenu upotrebu jezika, Vlasi nastoje da osiguraju dugoročnu zaštitu svog identiteta.
Jedan od ključnih faktora za dugoročnu zaštitu jezika, smatraju u Nacionalnom savetu Vlaha je i jačanje saradnje sa institucijama na regionalnom i državnom nivou, kako bi se osigurali adekvatni resursi i podrška za sprovođenje obrazovnih i kulturnih programa.
„Još jedan važan aspekt implementacije jeste pravo Vlaha na službenu upotrebu vlaškog jezika i pisma. To podrazumeva da u naseljima gde se na poslednjem popisu relevantan broj stanovnika izjasnio kao Vlasi, više od 15%, postoji pravo na dvojezične table s nazivima mesta. Zvanični rezultati Popisa još uvek nisu objavljeni. Imamo broj Vlaha po opštinama, ali nemamo još uvek precizan broj po naseljima i selima. Mi smo se nekim lokalnim samoupravama, poput Petrovca na Mlavi, Kučeva, Boljevca, obratili, ali tek po objavljivanju konačnih i preciznih rezultata za svako naseljeno mesto, Skupštine opštine mogu da donesu odluku o postavljanju dvojezičnih tabli. To nije ništa neobično jer imamo mnoga naseljena mesta u Vojvodini na više jezika, što je prirodan i normalan proces. Takođe, lokalne samouprave mogu sukcesivno uvoditi izradu određenih službenih dokumenata na vlaškom jeziku. Već smo dobili pitanje da li postoje sudski veštaci za vlaški jezik. Biće ih, ali je to proces koji zahteva vreme”, kaže Novica Janošević, predsednik Nacionalnog saveta Vlaha.
Implementacija standarda vlaškog jezika, smatraju nadležni, koja se očekuje da će postati realnost u bliskoj budućnosti, predstavlja ne samo korak ka standardizaciji, već i veliki podsticaj za dalju afirmaciju jezika u medijima i javnom životu.
“Meni je drago što su sada institucije kao što je Ministarstvo kulture, prepoznale sve ove naše manifestacije i što postoje konkursi kod Ministarstva kulture kod Ministarstva informisanja i kod Ministarstva za ljudska i manjinska prava gde udruženja građana mogu da konkurišu sa projektima koji promovišu vlašku kulturu, jezik, tradiciju, običaju. I mnoga autorska dela su tako nastala, tako pisana, tako i muzička finansirana sredstvima ministarstva i mnoga udruženja su svoje programe rada ostvarivala sredstvima upravo navedenih ministarstava. Sa druge strane imamo i lokalne samouprave koje isto podržavaju projekte udruženja građana koje promovišu vlašku kulturu. Zadovoljan što se za te namene sredstva izdvajaju u većini gradova i opština. Ono što bi možda trebalo je da sve što radimo, radimo zajedno, pošto mi sa istim udruženjima kao Nacionalni savet sarađujemo trebalo bi uspostaviti bolju saradnju sa rukovodstvima gradova i opština, jer negde imamo sjajnu saradnju, a negde nikakvu”, dodaje Janošević.
Pored institucionalnih napora, i sami članovi vlaške zajednice trude se pomognu očuvanje jezika manifestacijama, publikovanjem knjiga, izdavanjem kompakt diskova, ali i svakodnevnom upotrebom jezika u porodici i zajednici.
“Jezik se ne uči samo u školama, već i kroz interakciju i živu praksu. Mi se kao udruženje trudimo da se vlaški jezik što više čuje u javnosti, priređujemo muzičke večeri na kojima se pevaju pesme iz naše bogate baštine, imali smo 24. januara prilikom obeležavanja Nacionalnog dana našeg jezika priliku da javnosti predstavimo đake iz Prahova i Kobišnice koji na časovima uče jezik. Tu je i naš festival i naša bogata izdavačka delatnost jer smo od usvajanja vlaškog pisma publikovali do sada 37 knjiga, a od nedavno izdajemo i periodično glasilo na vlaškom i sprskom jeziku”, kaže dr Siniša Čelojević, predsednik Udruženja za očuvanje običaja, kulture, tradicije, jezika i identiteta Vlaha “Gergina” u Negotinu.
Standardizacija jezika, pored obrazovnih inicijativa, otvara vrata za razvoj kulturnog identiteta, pravnu prepoznatljivost i stvaranje uslova za službenu upotrebu vlaškog jezika. Iako predstoji još mnogo posla, postignuti rezultati predstavljaju značajan iskorak u afirmaciji vlaškog jezika i kulture.
“Ono što je interesantno je da se mnogo pisaca pojavilo u poslednje vreme koji pišu na vlaškom jeziku. Imamo ih iz Bora, Negotina, Kučeva, Žagubice, Petrovca na Mlavi. Ono što bih posebno izdvojio je Udruženje “Gergina” iz Negotina zato što ono dugo postoji i kvalitetno radi kao i KUD „Štule“ iz Voluje jer i oni izuzetno kvalitetno rade. To su pravi entuzijasti, ljudi koji vole vlaški jezik i vlašku kulturu i ponose se time da su Vlasi”, navodi predsednik Nacionalnog saveta Vlaha.
Savet, veli on, ima mnogo planova i svi su usmereni na inicijative koje se bave revitalizacijom vlaškog jezika ali i podsticanju mladih da nauče i neguju svoj maternji jezik. Neophodno je, dodaje, i uložiti dodatne napore u stvaranje uslova za praktičnu upotrebu jezika u širem kontekstu.
“To je ključno. Sijaset različitih opština. Mi ne razmišljamo isto, ne pripadamo istim političkim opcijama, ni istim dijalektima, ali imamo zajedničku ideju i oko nje se okupljamo. Nažalost, prate nas i predrasude i deo su svakodnevnog života, ali ja mislim da se protiv njih dobro borimo. Videli ste i sami kod poslednjeg nemiog događaja sa malom Dankom i izjavama u pojednim medijima, da smo, ne samo Nacionalni savet već i sva udruženja, pa čak i pojedini novinari sjajno i korektno odreagovali, korekno u skladu sa etičkim kodeksom.Mi smo naučili sada da imamo pravo da branimo svoj identitet i da se borimo protiv stereotipa. Ono što je bitno jeste medijska podrška našem radu. Sve ovo što smo radili ne bi imalo smisla, ni efekta, da ne postoje mediji koji prate i podržavaju rad, kako Nacionalnog saveta tako i svih relevantnih faktora koji se bave kulturom, jezikom i tradicijom Vlaha. Bez medija jednostavno ništa ne bi funkcionalno. Pitanja nacionalnih manjina jesu osetljiva i svaki ozbiljan medij radi ozbiljne teme. Naš rad ne treba da bude neka ekskluziva ili nešto što će uticati na tiraž medija. Osuđujem svakoga ko koristi ili zloupotrebljava nacionalnu pripadnost zarad nekog tiraža i zahvaljujem svakom mediju koji izveštava o radu i životu naše nacionalne manjine i dešavanjima lepim i manje lepim, istinito i tačno”, kaže Novica Janošević.
Zakonu ši komunikacija a ljimbi Vlahilor în službă
Întrarja komunikacîji a ljimbi Vlahilor în službă nu je un lukru pruost, ši trăbuje ljegătură întră opštjinj, asocijacij ši institucij. După Zakon în opštinj undje trăjesk maj mult dje 15% Vlahi, trăbuje sa să skrije numilji la orašurj ši la satje ši pje ljimba Vlahă, ši sa să askulće ši komunikacija dje službă.
Novica Janošević, predsedniku la Savjetu Vlahilor, spunje kă ku ljegătura ku opštjinji ši ku institucîjilji putjem să furšim lukru ăsta, ši dokumeturlji trăbuje sa fije pje ljimba Vlahilor da ši lumja în sud trăbuje să maj învjecă. Rîndujitu a ljimbi Vlahilor je un marje pas da ši konkursurlji dje projektur djin ministarstvurj ši djin opštinj arje o ažutarje marje dje păstrat kultura ši idenitetu Vlahilor.
Înpreunarja Vlahilor păstrjază mult ljimba Vlahilor, ku multje festivalurj, manifestacîj, ku multje kărcîj ši kompakt diskurj, ši ku vuorbitu akasă ši afar djin kasă, kînd lumja să întîlnještje. Predsednjiku la Asocijacîja Gergina , spunje kă aj tjinjer arje voje sa kîntje la festival, da pănă akuša Asocijacija a štămpmujit 37 dje kărcîj pje ljimba Vlahilor.
Ši dakă mulc gîndještje în alt fjel, înpreunarja Vlahilor, arje putjerje sa păstrjeză njamu. Ku ažutarja la medij ši ku tuoc karje arje voje sa lukrje la aša ćeva, s-a mjers înăjintje. Savjetu Vlahilor arje dje gînd sa lukrje će maj mult, ši să lărđaskă ljimba, da tot aja puatje sa fije dakă sîntjem tuoc înpreunac.
