Tradicija Vlaha, koja je kroz vekove oblikovala njihov identitet, uvek je bila temelj kulturnog nasleđa ove nacionalne zajednice. Priče, pesme, obredi i mudrosti koje su prenošene sa generacije na generaciju stvorile su osnovu za potrebu da se ovo bogatstvo sačuva u pisanoj formi.
U cilju očuvanja kulturne baštine, 2012. godine stvoreno je vlaško pismo, što je predstavljalo važan korak u očuvanju i promociji jezika i tradicije Vlaha.
Uvođenje vlaškog pisma predloženo je od strane Odbora za službenu upotrebu jezika i pisma Nacionalnog saveta Vlaha, kao i negotinskog Udruženja „Gergina“, čime je omogućeno da se očuva bogata usmena baština i učini vidljivijom kultura i tradicija Vlaha.
Vlasi u Srbiji od tada koriste ćirilično ili latinično pismo sa 35 slovnih znakova.
“Ćirilično pismo je pismo koje Vlasi koriste od početka svoje pismenosti, kroz vizantijsko nasleđe. U osnovi radi se o grčkom alfabetu iz koga je preuzeto 26 slovnih znakova, po principu jedno slovo – jedan znak. Slobodno možemo konstatovati da je ćirilično pismo istorijsko pismo Vlaha na Balkanu, obzirom na prvi pisani dokument na ćirilici jos iz 1392. godine. Kao i u latiničnom pismu, koje se sastoji od 30 slovnih znakova predložena rešenja odnose se na 5 dodatih slovnih znakova karakterističnim za vlaški jezik: to su muklo “a” (ă) muklo “i”, (î ) karakterističnih za Krajinsko – Timočki dijalekt, kao i “dž” “šj” i “žj” , koji su uz prva dva karakteristični za Braničevsko – Homoljsko narečje”, navodi se u obrazloženju odluke kojom je na sednici Nacionalnog saveta Vlaha (NSV) 24. januara 2012. u Petrovcu na Mlavi, usvojeno vlaško pismo.
Latinično pismo je, obrazložio je NSV, pismo svih romanskih naroda, te je kao takvo i bilo opravdano uvesti ga u ravnopravnu upotrebu za potrebe Vlaha.
“Nesuvislo je u savremenom dobu zadržati se samo na ćirilici kada je savremena komunikacija zasnovana na latinici kao globalnom pismu u raznim varijantama. Budući da su mnogi Vlasi danas stanovnici Evrope, te samim tim upućeni na intenzivno korišćenje latinice kao primarnog pisma u svakodnevnoj komunikaciji, te da je i u Srbiji gde je ćirilica zvanična, u svakodnevnoj upotrebi i u velikom procentu zastupljeno latinično pismo, uvođenje i latiničnog vlaškog pisma predstalja logičan izbor, dodaje se u ovom dokumentu.
Oba pisma su slovna i sastoje se od slovnih grafema. Ćirilično pismo se sastoji od 34 monografa i jednog digrafa “dž”.
“Za 34 slovnih rešenja u ćiriličnom pismu zadržan je princip jedno slovo – jedan glas, odnosno svakom fonemu odgovara jedan grafem. Latinično pismo se sastoji od 31 monografa i 4 digrafa : dž, lj, nj i dž. Dodatni samoglasnici karakteristicni za vlaški jezik, pored postojećih pet – a, e, i, o, u, za oba narečja su ă i î. Dodatni suglasnici karakteristični za Homoljsko – Braničevsko narečje: dž, ś i ź”.
Usvajanje vlaškog pisma za nacionalnu zajednicu Vlaha predstavlja važan korak u očuvanju kulturnog nasleđa. Njegova uloga u transmisiji kulture i znanja ogleda se ne samo u zapisivanju usmenih predanja već i u afirmaciji vlaškog jezika i identiteta u savremenom društvu. Istovremeno, pismo je i ključni most prema drugim entitetima, jer omogućava dokumentovanje, prevođenje i širenje vlaške kulture i tradicije izvan granica lokalne zajednice.
“Usvajanje vlaškog pisma je prioritetan i neodložan zadatak, te kao sredstvo za pisanje na maternjem jeziku Vlaha i bilo kog naroda, predstavlja vrhunac i osnov pismenosti i očuvanja jezika.Vlaško pismo zasnovano je na Vlasima poznatim grafičkim rešenjima za pismo, odnosno na ravnopravnoj upotrebi ćirilice i latinice, koje su Vlasi upoznali kroz obrazovni sistem države Srbije. Pismo odgovara jezičkim i fonetskim karakteristikama vlaškog jezika, tako da pored poznatih 30 grafema, sadrži i dodatne grafeme za karakteristične glasove oba narečja vlaškog jezika. Vlaško pismo treba da bude jednostavno za upotrebu, kako u običnom zpisivanju, tako i sredstvima savremenih informatičkih sistema i tehnologija (kompjuteri, internet, korespodencija savremenim tehnologijama)”, dodaje se u odluci Nacionalnog saveta o usvajanju vlaškog pisma koje je 2012. potpisao tadašnji predsednik Nacionalnog saveta Vlaha, Radiša Dragojević.
Kum s-a păstrat kultura ši štjijerja ku azbuka Vlahilor
Azbuka Vlahilor je rîndujită în anu 2012, ši jestă un marje pas dje păstrarja kultura ši njamu Vlahilor. Să ajbje Vlahi azbuka lor, dj-aša lukru s-apukat Savjetu Vlahilor ši Asocijacija „Gergina“ djin Njigotjin, kă ku aša ćevă să păstrjază tot će s-a tăjnujit djin brînje în brînje, ši sa să păstrjază kultura ši ljimba Vlahilor în vremja dj-akuma. Azbuka je skrisă pje ćirilică ši latinică.
Azbuka Vlahilor pje ćirilică arje rădăćinj djin Vizantija, da ku slovilji pje latinică putjem să nje încăljeđem ku multă lumje pje pămînt. Azbuka Vlahilor arje 35 dje slovje, întră karje sînt ă, î, ku karje să tăjnuje în okulo Krajnji ši Timokuluj, ši dz,ś ši ź ku karje să tăjnuje în okuolu la Branićeva ši în Uomuolj.
Ku azbuka Vlahilor păstrăm bogăcîja ši kultura nuastă. Putjem să skrijem tuatje kîntjećilji, povjestjilji, ši tot će jestă tradicija nuastă.
Ku aša ćeva să puatje sa să tîlmăćaskă ljimba Vlahilor pje multje ljimbje. Ku azbuka Vlahilor puatje sa să păstrjază ljimba ši tradicija ši la internet.
Ku azbuka Vlahilor puatje sa să fakă o ljegătură dje vremja djevrodată ku vrjemja će vinje, să păstrjeză rădaćinjilji, š-o ljegătură ku tuată lumja.
