Vlaški jezik se od zaborava čuva na mnogo načina. Jedan od važnih je i književnost. Prevodom srpske lektire Ljubinka Dimitrijević iz Mosne obogatila je biblioteku na čijim je policama više od sto naslova na vlaškom jeziku.
Vlaški jezik je u proteklim vekovima i decenijama, kao živa stvar koja se menja pod društvenim okolnostima, doživljavao svoju transformaciju. Sve ga manje govore Vlasi u svojim porodicama, a poslednjih trideset godina u govor ulazi sve više tuđica. Sve to je pokrenulo pripadnike vlaške zajednice da svoj jezik sačuvaju, neguju kroz zvanično obrazovanje, ali i van institucija na manifestacijama.
Jedan od načina čuvanja jezika je pisati i stvarati književna dela na njemu, prevoditi lektiru i velika dela srpskih autora. Ovaj zadatak je sebi zadala Ljubinka Dimitrijević iz Mosne kraj Donjeg Milanovca, u opštini Majdanpek. Svoje penzionerske dane Ljubinka troši u rodnoj Mosni. Iako komercijalista po obrazovanju, knjige i pisanje su njena velika ljubav. Tu ljubav ka pisanju i čitanju u njoj je probudila, veli ona, njena nastavnica srpskog jezika. U početku su to bili prozni sastavi, a zatim je uplovila u poeziju za koju kaže da je “kraljica književnosti”.
“U malo reči napravite priču koja treba da dopre do čitaoca, to je za mene poezija. Sada sam izdala četvrtu zbirku poezije pod nazivom “Umetnički horizonti”. Prvu knjigu “Ispovesti o nedostajanju”, objavila sam u Skoplju, gde sam 2018. godine osvojila prvu nagradu za najbolju knjigu u Matici srpskoj makedonskoj. Ja to ističem zato što je za mene to bilo toliko inpresivno i uvek se rado toga sećam”, kaže za NG Portal Ljubinka Dimitrijević.
Svojim pesmama se ova autorka našla u mnogim domaćim i međunarodnim zbornicima poezije. Ona je i dobitnica i Gran pri nagrade Ruske federacije u gradu Ufa. U razgovoru za naš portal prisetila se početka stvaranja na vlaškom jeziku.
“Ja sam svoje knjige pisala na srpskom jeziku. Kada sam upoznala Nemanju Ispirovića razgovarali smo o tome da počnem da pišem i na vlaškom jeziku. Ja sam Vlajna i sada poeziju stvaram direktno na vlaškom jeziku, ne prevodim je. Narečje u ovom delu istočne Srbije je malo drugačije nego u Negotinu ali se razumemo. U susretu sa Nemanjom on je meni predložio da ja počnem da se bavim prevodom dela srpske književnosti na vlaški jezik”.
Tako je naša sagovornica do sada prevela sa srpskog jezika tri dela na vlaški jezik i učinila ih dostupnim ljudima koji govore i čitaju vlaški jezik. To je za čuvanje vlaškog jezika bogatstvo, ali ujedno pokazuje da je i sam vlaški jezik bogat rečima.
„Kada mi je Nemanja predložio da radim prevode moja prvo pitanje je bilo da li ću ja to umeti, ali mi je on dao vetar u leđa sa rečenicom „Samo pričaš svoj govor koji si negovala od detinjstva“, jer mi smo nekada išli u pripravni razred i učili srpski jezik, a sada deca idu u pripravni razred i uče vlaški jezik kojim govore njihovi roditelji. Prevod mi nije predstavljao problem jer sam te tri knjige prevela za šest meseci. Bila sam zaista srećna dok sam to radila jer je to srpska lektira koja je sada oživela i na vlaškom jeziku. Znate Nušićevo „Sumnjivo lice“ sada možete da postavite na pozorišnu scenu na vlaškom jeziku, kao i „Rodoljupce“ Jovana Sterije Popovića. Ovde neću stati, planiram još prevoda, ali me je uloga prabake malo usporila u ovom književnom poslu“, sa osmehom kaže Ljubinka Dimitrijević.
Prevođenje autorskih dela je ozbiljan i odgovoran posao koji od prevodioca zahteva dobro poznavanje srpskog, ali i vlaškog jezika koji se zbog neupotrebe u svakodnevnom govoru zaboravio, naročito pridevi koji ga ulepšavaju.
„Samo se čini da nema dovoljno prideva jer ih ne poznajemo dovoljno zato što je vlaški jezik pre 30 godina bio kompletan. Međutim, kako su godine prolazile umešale su se druge reči, došlo je do zamene reči pa smo zalutali i počeli da koristimo previše tuđica. Jako je teško da se perfektno uradi pravi prevod. Ja kada stvaram čini mi se lakše mogu da napišem pesmu na vlaškom jeziku nego na srpskom zbog rime. Vlaški jezik je pevljiv i može dosta rime da se upotrebi. Trudim se da kroz svoje stvaralaštvo čuvam vlaški jezik. Kada mi nedostaje neka reč ja zamislim sliku onoga što želim da opišem ili kažem i onda se taj pridev sam kristališe, nađete ga, bude upotrebljiv i bude sasvim ispravan kada se radi prevod”, kaže Ljubinka koja planira da zimske dane provede u pisanju svoje poezije ali i u prevođenju još nekih književnih dela na vlaški jezik.
„Uzrečica koja me vodi u svet poezije je „ja dok pišem, ja i dišem“ jer sam intenzivno počela da je pišem nakon smrti svoga supruga. Meni je to bilo kao terapija i celo moje stvaralaštvo je posvećeno njemu. To mi malo zameraju jer su pesme setne i melanholične, pa često slušam rečenice da sada krenem sa vedrijim temama“.
Ljubinka je svoj život oplemenila stvaralaštvom ali je i pravi čuvar svog vlaškog jezika jer neumorno stvara na njemu. Bogatstvo u njenom životu, veli, su i njena deca sa kojima govori vlaški jezik iako, priznaje, mogla je tome voše da se posveti.
„U mom okruženju se vlaški jezik baš i ne govori. Ja živim u okruženju koje je bilo industrijsko naselje. Na poslu sam govorila srpski jezik, u kući, takođe. Ja sam svoju decu naučila vlaški jezik i to simpatično jer ga nisu dobro savladali jer sam i sa njima uvek srpski pričala. To je greška nas roditelja. U Mosni sada sve više ljudi priča vlaški jer im to, čini mi se, bude simpatično. Na vlaškom jeziku te dogodovštine budu lepše i ljudi se bolje izraze na vlaškom jeziku, neku svoju ličnost pokažu. Zaboravili smo vlaški jezik, ali je on bogatstvo“, kaže Ljubinka Dimitrijević.
Jezik se uči od malena i deca ga sa lakoćom uče. Sledeće što očekujemo od naše sagovornice je da prevede bajke kako bi na spavanje deca odlazila uz dogodovštine poznatih junaka na pevljivom vlaškom jeziku.
Lektira sîrbjaskă pje ljimba Vlahilor
Ljubinka Dimitrijević, kînćetuare ši tîlmăćituare, djin satu Mosna, ku lukrarja ji păstrjază ši înbogăcăštje ljimba Vlahilor, tîlmăčeštje kărcîj sîrbještj ši skrije kîntjeće pje ljimba nuastă. Ši dakă a lukrat în kăncălarije, Ljubinka tot traju ji l-a numit la literatură, š-a tîlmăćit kărcij dji Alkibijad al Nuša Facă sămnjită ši Nuostrijaši dji la Sterija Popović, šik u aša lukrarje a lukarat mula să păstrjeză ljimba Vlahilor. Ljubinka a skris pătru kărcîj dje pojezije, karje a djintîj jestă Ispovjeđala đe n-avjere, ši ku ja a kăpătat nagrada dji la Matka sîrbilor în Makedonija. Ku kîntjećili ji, sînt numitje la uomu ji, da kum sîngură spunje poezija jestă ka un ljak pănă skrije ja ši trăještje . După întîlnjirja ku Nemanja alu Ispir, a înćeput sa skrije pje ljimba Vlahilor, š-aja jestă o nuouo înćeperje undje skrije š-o păstrjază sa nu să ujtje.
Tîlmăćit la kărcîj sîrbještj pje ljimba Vlahilor je ćudă grja, kă în ljimba asta în vrjemja nuouo intră multje vuorbje străjinje, ši ku aša pjerdje multje vuorbje bătrînje. Da lukrarja ji puatje sa păstrjeză bogăcîja ljimbi, kă multje vorje štjije. Ja spunje kă ljimba Vlahilor je ka un kîntjek, ši aja j-ažută să skrije kîntjeće.
Piljingă poezije ši tîlmăćitu, Ljubinka în vrjemja dje jarnă arje în gînd să tîlmăćaskă povjestjij dje kopij, kum ar puatje aj mić să aflje dje povjestjij pje ljimba mumi. Ja gîndještje kă ljimba să învacă maj mult în kopilărije ši krjedje kă lukrarja ji îndămnjază brînjilji alje noj să păstrjeză ljimba Vlahilor.
