Piše: Dr Petar Paunović
Kada ovog vikenda na Rajačke pivnice stignu turisti susrešće se sa gradilištem. Saradnja EU, GIZ-a i Republičkog Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Beogradu, ostvaruje se u punom zamahu.
Na svakom koraku gomile peska i kamena, bruje mešalice za beton i testere za kamen, skele oko pivnica i majstori koji rade, stručnjaci koji zure u otvorene skice pazeći da se mera i red u izgradnji i obnovi vinskih podruma na Rajačkim pivnicama, ne poremeti. Ostvaruje se Projekat obnove i izgradnje starih kuća u selu Rajac i pivnica na Rajačkim pivnicama iznad sela, radi unapređivanja turizma na ovom području ali i čuvanja vinogradarskih i podrumarskih tradicija.
Imajući u vidu očuvanje tradicija sada je važno da arhitekti, njihovi pomoćnoci, građevinari i majstori koji rade na Projektu, ne naruše duh ruralne arhitekture Rajca i Rajačkih pivnica koji se oseća na svakom koraku. Kako reče jedan arhitekta, „bez duha, arhitektura postaje ambalaža“ (Nikola Bašić)“. O njemu piše i arhitekta Đorđe Alfirevič iz Beograda, u svojoj knjizi „Rajačke pivnice“.
Živopisnost ovog naselja i njegova organizacija zajedno sa bogatom baštinom u neposrednoj blizini (nekropola, reliktna šuma) čine ga večnim i neprolaznim. Sa izgradnjom i obnovom javlja se tendencija da se promeni izgled i namena pivnica i prilagode novom vremenu i težnji za koriščenjem dokolice. uživanju u jelu i piću, kozumerizmu uopšteno rečeno. Ali, ne privlači turiste samo vino i jelo na Rajačkim pivnicama. Mnogo više ih privlači izgled tih vinskih palata i prostor na kome su one sagrađene koji su im obezbedili trajnost i dugovečnost.
Najbolje o tome govore reči Veljka Despotovića koji je na Rajačkim pivnicama snimao film „Čarlston za Ognjenku“, koji kaže: „Spoljašnji izgled i funkcija pivnica dovedeni su do savršenog sklada, pa ovaj jedinstveni ruralni kompleks predstavlja i najviši oblik narodnog graditeljstva kod nas. Kao da je građeno za vreme renesanse za sva vremena“.
Posebno je teško sačuvati taj duh i tradicije u građevinarstvu kada se gradi nešto novo ili kada se rekonstruiše staro u ruševinama. To se lako vidi na Rajačkim pivnicama na nekim novoizgrađenim u ovom veku, gde nisu poštovane ideje i tradicije u građevinarstvu starih zidara. U današnje vreme kada su izgubljene mnoge vrednosti i potamnele tradicije, kada ne znamo šta je muško i žensko, kada mešamo vino sa koka kolom i dr. mogle bi novoizgrađene kuće u selu i pivnice na brdu postati kao ambalaža. Posebno će biti teško kada u okviru te saradnje = izgradnje treba na postoru gde se nalaze iskopati kanalizaciju, urediti ulice i napraviti put do Rajačkih pivnica.
Čuvajući duh i tradicije vinogradarstva i podrumarstva trebalo bi proučiti na koji su način stari majstori – zidari iz Prilepa, grada našeg najslavnijeg junaka Kraljevića Marka, gradili kuće od kamena i kamena zdanja na Rajačkim pivnicama koja ih učiniše slavnim i nezaboravnim. Majstori Kosta i Dima, koji se oženio u Rajcu, udariše temelj i osnove narodnom graditeljstvu na Rajačkim pivnicama i u selu Rajcu. Oni se i potpisaše na uglovima građevina koje su napravili jednim polulučnim žlebom.
Ta njihova umetnost i veština u građenju kamenih kuća i pivnica je poput duge koja spaja kulturni prostor njihovog rodnog kraja i Rajca i Rajačkih pivnica, kao poruka, pouka i oporuka današnjikm arhitektama i građevinarima: „Gradite kao što smo mi gradili, da vaša dela postoje večno“.
Rajačke pivnice, 1. septembar 2023.
